Wayang Ghatotkaca

Gathotkaca
Gathotkaca.
Jeneng miturut basa
Basa Sangskreta	Ghaṭotkaca
Jeneng miturut aksara
Dewanagari	घटोत्कच
aksara Bali
aksara Jawa

Gathotkaca utawa Gathutkaca iku sawijining paraga wayang Mahabharata. Dhèwèké putrané Wrekodara.

Bab lan Paragraf  [delikna]  1 Lair 2 Dasanama 3 Bojo lan Anaké 4 Gaman lan Aji-Ajiné 5 Ing Bharatayudha 6 Delengen Uga 7 Cathethan Suku

[sunting] Lair

Gathotkaca kang kondhang kanthi sesebutan "Satriya Pringgodani"^[1] lan "Alap-alap Pringgodani" kuwi, nalika isih jabang bayi jenengé Tetuka utawa Tutuka. Gathotkaca kuwi putrané Raden Werkudara (satriya Panenggak Pandhawa) patutan klawan Dèwi Arimbi, putrané Prabu Tremboko, ratu buta ing negara Pringgodani.^[2] Sekawit Arimbi iku uga wujudé buta wadon (raseksi), nanging bareng didandani déning Dèwi Kunthi terus malih dadi kenya sing sulistya. Mula Werkudara iya Brataséna uga banjur gelem ngepèk bojo Arimbi.^[2]
Bareng wis suwé anggoné jejodhoan, Arimbi banjur nggarbini lan sabanjuré mbabar putra kakung wujud bayi manungsa setengah buta. Déning ingkang éyang, Abiyasa, jabang bayi Tetuka banjur diparingi "topeng" aran topeng waja kang mapan ana sajroné kulit sajabaning daging. Kanthi topeng waja iku, Gathotkaca malih dadi satriya kang bagus citrané. Nuli déning ramané, Brataséna, jabang Tetuka banjur kaparingan kekasih Raden Gathotkaca, kersané Raden Werkudara kinarya pepenget duk nalika tandhing pupuh klawan Prabu Arimba (kangmasé Dèwi Arimbi) kang kekaroné padha ngetog kekuwatan lan kadigdayan.
Tembung gathotkaca tegesé kumpuling kasantosan. Nalika lairé, nganti umur nembelas dina puseré jabang Tetuka ora bisa ditugel nganggo lelandhep wujud apa waé. Naning wusanané puser mau bisa pugut (tugel) srana wrangkané Senjata Kuntha Wijayadanu (Kunta Druwasa) duwèké Raden Suryatmaja iya Adipati Karna nalika isih enom. Lan kaélokané, wrangka Senjata kuntha mau manjing ing puseré Gathotkaca, satemah muwuhi kasantosané Gathotkaca, Senadyan mengkono, bab iku uga dadi pengapesané Gathotkaca. Mula samangsa perang ngadhepi manungsa kang darbé Senjata Kuntha Wijayadanu, Gathotkaca kudu ngati-ati. Sebab yèn nganti senjata Kunta dilepasaké, Gathotkaca mesthi mati. Nuhoni unen-unen "Pusaka manjing Wrangka".
Lairé Gathotkaca ngepasi karo dumadiné ontran-ontran ing kayangan Jonggringsaloka.Para déwa padha kocar-kacir amarga diamuk déning Prabu Kala Pracona, ratu buta ing negara Ngembatputihan kang arep njaluk bojo widodari. Nanging panjaluk sing ora samesthiné iku diduwa (ditolak) déning para Déwa saéngga ndadèaké peperangan. Para déwa padha keplayu banjur golèk "pintasrayan" menyang negara Ngamarta (Amarta). Tekan negara Ngamarta bayi Gathotkaca ( Jabang Tetuka) kang lagi umur nembelas dina iku banjur diampil Bathara Narada, digawa menyang kahyangan, didadèkaké jagoné para déwa, dimungsuhaké Prabu Kala Pracona lan Patihé Apraceka Ditya Kala Sekiputantra sawadyabalané. Sadurungé diajokaké ana paprangan bocah sing lagi lair iki banjur dijedhi (dijenang) ana ing Kawah Candradimuka lan para déwa didhawuhi déning Bathara Guru (tetungguling para déwa) supaya nlorongaké gegaman kahyangan kang mawa pamor. Wasana bareng jabang Tetuka metu sak sajroné kawah Candradimuka wus ora wujud bayi maneh, nanging wujud jejaka tumaruna, wus ngagem busana kasatriyan. Ya iki sebabé Gathotkaca banjur sinebut :satriya babaran kahyangan" Déning Bathara Guru, Gathotkaca banjur pinaringan pusaka kanggo sipat kandel anggoné ngadhepi mungsuh yakuwi kotang antrakesuma, caping basunanda, lan tlumpah padhakacerma.
Nalika maju ana paprangan, tandangé Gathotkaca cukat trengginas, wusana Prabu Kala Pracona sawadyabalané padha mati kabèh. Sasirnané Prabu Kala Pracona, Gathotkaca banjur dijumenengaké nata ana ing kahyangan Tinjomaya saumuré jagung kanthi jejuluk Prabu Guruputra.

Wayang Gathotkaca

Ing Perang Baratayuda Gathotkaca gugur merga kena panah Kuntha Wijayadanu kagungané Adipati Karna. Panah kang diuculké kuwi jan-jané ora tekan merga Gathotkaca aburé wis ana sadhuwuré méga sam pitu, ning banjur dicandhak lan disurung déning yitmané Ditya Kala Bendana, bapa-pamané Gathotkaca kang wis tiwas merga ditempiling déning ponakané iku, saéngga Gathotkaca gugur ana madyaning paprangan. Kuwandané Gathotkaca kumléyang saka gegana nibani krètané Adipati Karna nganthi ajur sewalang-walang. Péranganing Baratayuda, Gathotkaca Gugur sumbaga wiratama, karan lakon "Suluhan" amarga dumadiné perang ing wayah bengi.

[sunting] Dasanama

Dasanamané Gathotkaca iku miturut padhalangan : Kacanegara, Jabang Tetuka, Purubaya,Bimasiwi, Arimbiatmaja, Kancingjaya, Krincingwesi, Guritna, Guruputra, lan Suryanaradha.

[sunting] Bojo lan Anaké

Gathotkaca banjur dadi raja ing Pringgondani. Garwané raja enom iku ana telu, yakuwi:

1. Dèwi Sumpani utawa Dèwi Sumpaniwati, peputra Raden Arya Jayasumpena.
2. Dèwi Pregiwa, putriné Raden Arjuna kang banjur peputra Raden Sasikirana.
3. Dèwi Suryawati, peputra Raden Suryakaca.

Ing sendratari, Gathotkaca asring katon ing Gathotkaca Gandrung. Tari iki nggambarké nalika Gathotkaca wuyung marang Pregiwa.

[sunting] Gaman lan Aji-Ajiné

Gathotkaca kondhang sektiné. Aji-ajiné:

• Narantaka = daya khasiyaté yèn ditamakaké gunung bisa jugrug lan segara bisa asat. Jalma manungsa kang ketaman aji Narantaka sanalika bisa ajur-mumur kuwandané tan-kena kinukup.Iya aji Narantaka iku kang kinarya nyirnakaké Raden Dursala kang dadi senapatiné para Kurawa.
• Aji-aji Esmu Gunting kang daya kasektené yèn matèni mungsuh, Gathotkaca kanthi cara mancat pundhak lan nguntir guluné mungsuh nganti tugel.
• Kotang utawa Klambi Antrakusuma daya kasektèné: Gathotkaca bisa mabur utawa ngambah gegana kanthi rikat banget (kebat pindha kilat, kesit pindha tathit).Mula Gathotkaca uga banjur kajibah njaga katentraman negara Ngamarta saka dirgantara (yèn jaman saiki Gathotkaca kuwi kadidéné Angkatan Udhara). Iki uga dadi pralambang ing kaprajuritan, amarga sedulur liyané, Antareja lan Antasena kejibahan njaga dharatan lan laut.
• Aji Brajadenta. Brajadenta asliné pamané dhéwé, nanging banjur manuksma mlebu ing èpèk-èpèké Gathotkaca sing sisih tengen.
• Aji Brajalamatan. Brajalamatan uga jenengé pamané. Nalika palastra, Brajalamatan manuksma ing tangan kiwa Gathotkaca.
• Aji Brajamusti. Brajamusti iku uga pamané. Nalika palastra manjing ing tangan tengené.
• Aji Brajawikalpa. Kaya aji-aji liyané, Brajawikalpa kuwi seka pamané dhéwé kang manjing dadi rajah ing geger.

Para pamané kang dadi aji-ajiné, mauné mbrontak ing Pringgondani nanging bisa ditumpes déning Gathotkaca. Ana salah sijining pamané kang mbela Gathotkaca, yaiku Kalabendana. Nanging Kalabendana iku jujur, lan sawijining dina dipatèni déning Gathotkaca amarga ngomong sanyatané ngenani Abimanyu. Crita iki ana ing lakon Gathotkaca Sraya.

[sunting] Ing Bharatayudha

Ing Bharatayudha, Gathotkaca bisa matèni Dursala, anaké Dursasana. Raja Pringgondani iki pancen ora bisa dipatèni nganggo gaman, kejaba mung panah Senjata Kunta. Nalika nugel ari-ariné, sarung Senjata Kunta kéri ana ing awaké Gathotkaca, mlebu ing wudel. Gathotkaca mati déning Adipati Karna kang dibiyantu déning Kalabendana. Pamané iki wis janji ora arep munggah swarga tanpa bareng ponakan kang paling disenengi. Crita Gathotkaca Gugur klebu crita sing miris lan kebak adhegan perang kang apik.